@Eğitim.21

@Eğitim.21 – Yaratıcı Düşünme

Merhaba Arkadaşlar,

2. modülümüze hoş geldiniz. 1. modülde göstermiş olduğunuz muhteşem çaba ve çalışmalar için çok teşekkür ederiz. Bu modülde Yaratıcı Düşünme konusunu farklı yönleri ile ve aktiviteler ile çalışıyor olacağız ve aynı zamanda teknolojinin yaratıcı düşünmeyi destekleyen yönleri üzerinde duracağız.

Hayal gücü, bilgiden önemlidir. Bilgi sınırsızdır. Hayal gücü tüm dünyayı sarar.
– Albert Einstein

Yukarıda alıntı yapılan sözünden anlaşıldığı gibi rölativite teorisinin ünlü mucidi Albert Einstein, hayal gücünü bilgiden daha önemli görmektedir! Einstein’a katılmasanız bile öğrencilerinizin yaratıcılığını geliştirmenin nasıl gerçekten fark yaratabileceği konusunda bazı faydalı argümanlar sunabiliriz.
Öğretmen olarak öğrencilerinizin yaratıcılığına neden önem vermelisiniz? Yaratıcılık öğrencilerinizin hem özel hem mesleki yaşamlarında başarının anahtarı olabilir. Yaratıcılık hiçbir şekilde müzik ve resim gibi derslerle sınırlı değildir; aynı zamanda fen bilimleri, matematik ve hatta sosyal ve duygusal zeka için de önemlidir. Buna ek olarak yaratıcı insanlar daha esnektir ve problem çözmede daha başarılıdır.

Bu modülde yaratıcı düşünmenin aslında ne olduğuna ve çoğu insanın bu konudaki yanlış algılarına bakarak başlamak istiyoruz. Bu algılardan biri öğrencilerin yaratıcı olduğu ya da olmadığıdır. Ama aslında yaratıcılık doğuştan gelen bir yetenekten çok bir beceridir ve öğretmen olarak, öğrencilerinizin geliştirmesine yardımcı olabileceğiniz bir beceridir.

A- Yaratıcılık Ne Anlama Geliyor ?

İnsanoğlunun besin ve enerji kaynaklarının azalması, kirliliğin artması, bazı canlı türlerinin yok olması, ülkeler arasındaki çatışmalar gibi günümüz dünyasındaki belli başlı sorunlara duyarlılık geliştirmesi ve bunlara çözüm üretmesi gerekmektedir. Bu sorunlara duyarlılık geliştirmek, hepsine çözüm üretebilmek ve bu çözümleri uygulamaya koymak, bir iç disiplin, üst düzey bir yetenek ve üretken olmayı gerektirir. Bu nedenle öğrencilerin yaratıcılığını geliştirmek günümüz eğitiminde öncelik taşımaktadır.
Yaratıcılıkla ilgili birçok tanım vardır. Fakat herkesin kabul ettiği bir tanıma ulaşmak güçtür. Belli başlı, kabul gören tanımlar ele alındığında ise, yaratıcılık; bilgi, hayal gücü ve değerlendirmenin bir işlevidir der Parnes ( Akt: Clark, 2002). Çağımızda en çok üzerinde durulan düşünme yeteneği olan yaratıcı düşünme becerisi, birçok farklı düşünme yeteneğinin bileşimini içermektedir.
Guilford (1959) ‘’yaratıcılığı, düşünme akıcılığı ve düşünme esnekliği, aynı zamanda özgünlük, problemlere duyarlılık, yeniden tanımlama ve zenginleştirme birden çok sonuca götüren düşünme yetenekleri grubunda sınıflanabilir ‘’ şeklinde tarif ederek yaratıcılığın tanımında yetenekler üzerinde durmuştur.
May (1959) ise ‘’Yaratıcılığı, ruh sağlığının en yüksek derecesinin göstergesi olarak. yeni bir şeyin doğmasını sağlamaktır’’ şeklinde tanımlamaktadır.
Torrance (1974) ise yaratıcılığı ‘’ Sorunlara, yetersizliklere, bilgideki boşluklara, eksik elemanlara, uyumsuzluklara, düzensizliklere v.b’ne duyarlı olma; güçlükleri belirleme, çözümler arama, yetersizliklere ilişkin tahminlerde bulunma veya hipotezler oluşturma; bu hipotezleri sınama , yeniden sınama, revizyondan geçirerek yeniden sınama ve en sonunda sonuçları iletme süreci olarak’’ tanımlamaktadır (Akt. Davasligil, 2007).

B- Yaratıcılık Neden Önemlidir?
İnsanlığın karşılaştığı sorunlar önceden hazırlanmış, kararlaştırılmış veya çözümleri ’pat diye’’ bulunabilen sorunlar değildir. Fakat eğitim sistemimize baktığımızda eğitimimizin büyük çoğunlukla bu tür bir öğretime odaklandığını söylemek mümkündür. Çocuklarımıza geleneksel eğitim sisteminde birçok çözüm üretebilmeleri veya birçok çözüm üzerinde düşünebilmeleri için zaman tanınmamaktadır. Bu da çocukların sorun çözme, üretkenlik konularında bir anlamda savunmasız bırakılması demektir.
Araştırmalar yaratıcılığın, öğrenmenin önemli bir boyutu olduğunu göstermektedir. Yaratıcı düşünme bilginin kazanılması için hayati bir öneme sahiptir, çünkü yaratıcılığın gelişimine elverişli çevreler, çocukların öğrenmeye karşı olumlu tutumlar geliştirmelerine yardımcı olur ve öğrenmeyi eğlence haline getiren güdüleyiciler niteliğini taşır. Ayrıca yaratıcılık üst düzey düşünme süreçlerini harekete geçirerek, bireylerde düşünme becerilerinin gelişmesine yardımcı olur.
Yaratıcılığın önemli olduğunu gösteren bir başka neden uyumla ilgilidir. Sürekli değişen dünyada, çocukların yeni durumlara uyum gösterecek becerilerle donanmaları gerekmektedir. Yeni yüzyılın yeni nesiller için nelere gebe olduğu bilinmemektedir. İşte yaratıcı sorun çözme deneyimleri, bireyleri hem geleceğin hızlı değişimlerine uyum göstermeye hem de günlük yaşamın artan gereklerine cevap verecek etkin beceriler geliştirmeye daha iyi hazırlayacaktır.
Çocuklara ve gençlere yaratıcı bir şekilde düşünmeyi öğretme, kişilik gelişimi açısından da önemlidir. MacKINNON yaratıcı üretkenlikte başarılı olanların benlik saygılarının yüksek olduğunu bulmuştur.
Yaratıcılık bireylere duygusal açıdan da yarar sağlamakta ve bireye kendini gerçekleştirme imkânı tanımaktadır.
Günümüzün eğitim anlayışında büyük önem taşıyan yaratıcılığın gelişmesine imkan sağlayan sınıfta, bellekten çok düşünmeye değer verilir. Öğrenci yapacağı katkıya değer verileceği, saygı duyulacağı beklentisi içindedir. Öğretmen tek doğru cevabı olan yegane otorite olmak yerine, işleri kolaylaştıran bir rehberdir. Harekete geçirici kişidir.
Yaratıcılığa imkan tanımayan bir sınıfta ise, öğretmen otoritedir, kendini zamanla kısıtlandırır, öğrencilerin duygusal gereksinimlerine duyarsızdır, fazlasıyla disiplin kurma ve bilgi aktarma çabası içindedir. Oysa öğrenende kalıcı olan, sorunları çözme ve yeni düşünceler yaratma
yeteneğidir. Bu yetenek sorunlarla dolu karmaşık toplumlarda daha da önem kazanır (Davaslıgil, 2007).

C- Yaratıcı Düşümme

Lütfen e Kitabı okumak ve incelemek için zaman ayırınız.

Open publication – Free publishing

D- Yaratıcı Düşünme Teknikleri

Altı Şapkalı Düşünme Tekniği’nin temelinde, düşünceleri altı farklı bakışı simgeleyen farklı renklerdeki şapkaları takarak ya da takmış gibi yaparak analiz etmek ve yaratıcılığı geliştirmek vardır.
Altı Şapkalı Düşünme Tekniğinin amacı, bireyin düşünme etkinliğini belli bir düzene sokarak analiz etmesini sağlarken bireyin düşünme yeteneğini ve yaratıcılığını geliştirmektir. Edward de Bono’nun Altı Şapkalı Düşünme Tekniği’nin temelinde, düşüncelerimizi altı farklı bakışı simgeleyen farklı renklerdeki şapkaları takarak ortaya koymak ve yaratıcılığımızı geliştirmek yatmaktadır.
Eğitim kurumları, bilgi, beceri ve değerlerin yanı sıra bireye düşünme yollarını da öğretmelidir. “Altı Şapkalı Düşünme” bireye kendisi ya da başkaları adına düşünebileceği, düşüncelerini ayrıştırabileceği bir ortam sağlar.

Edward De Bono ; Bilginin tek başına, bir düşünme süreciyle desteklenmediği zaman herhangi bir değeri olmayacağını belirtmiş, zekâ katsayısı yüksek insanların aynı zamanda iyi birer düşünür oldukları yönündeki savın geçerli olmadığına dikkati çekmiştir.

1. Beyaz şapka (Boş sayfa): Tarafsızdır. Beyazın saflığı, katkısız olgular vardır. Görüşülen konu ile ilgili net bilgi ve rakamları ortaya koyar (objektif). Beyaz şapka dikkati elde olan bilgiler ve eksik bilgiler üzerinde toplamak için kullanılır. Şu sorular sorulabilir: a) Elimizde ne gibi bilgiler var? b) Daha hangi bilgiler gerekiyor? c) d) Gerekli bilgileri nasıl elde ederiz?
2. Kırmızı şapka (Ateş): Duygusaldır, hislerini dile getirir. Görüşülen konu ile ilgili olarak, kişilere hiçbir dayanağı olmadan, sezgi, fikir ve duygularını söyleme fırsatı verir.(sübjektif)
3. Sarı şapka (Güneş): İyimser şapkadır. O işin avantajları, fırsatları ortaya konulur. Övgü, yapıcı ve olumlu görüşler söylenir.(objektif)
4. Siyah şapka (Yargıç cübbesi): Kötümser şapkadır. Eleştiri, olumsuz görüşler ile görüşülen konunun riskleri, gelecekte doğuracağı problemler ortaya çıkar. (objektif)
5. Yeşil şapka (Bitki): Yenilikçi şapkadır. Konuyla ilgili alternatifler ve yeni yaklaşımlar araştırılır. Verimlilik, hareket ve kışkırtma vardır. ‘her şey uyar’ (spekülatif)
6. Mavi şapka (Gökyüzü): Serinkanlı şapkadır. Düşünce sistematize edilir. “Büyük Resim,” “İdareci şapka,” “Meta şapka,” “düşünmenin düşünülmesi”, tüm sürecin gözden geçirilmesi kontrol edilir. Şu sorular sorulabilir: a) Ne oldu? b) Ne oluyor? c) Neler olmalı?

Altı Şapkalı Düşünme Tekniğinin Uygulaması
Bu yöntemle düşünmenin öğretilmesi konusunda düşüncelerinizi yönetebilecek, sonu gelmeyen tartışmalarda ayrıntılarda kaybolmak yerine, daha farklı ve yapıcı sonuçlar elde edebileceksiniz. Birlikte belli bir konunun haritasını çıkarma oyunu oynayabilirsiniz.
Tekniğin uygulanmasında kullanılacak şapkalar renkli kartonlardan veya başka materyallerden hazırlanır.
1.Karar verilecek konu belirlenir (Örnek; Vitaminlerin yararları, trafik kazalarının nedenleri, deniz ulaşım araçları gerekli midir? Veya Matematikteki sıfır sayısı gerekli midir? Veya Meslek lisesine gideyim mi?).
2.Karar verme sürecine katılacak öğrenciler birbirlerini görecek şekilde “U” ya da “halka” oluşturacak şeklinde oturtulurlar.
3. Şapkalar sırasıyla takılır veya takılır gibi yapılır. Her şapkanın temsil ettiği fikirler belirtilir.
4. Karar verilir.
Toplantı, Mavi şapkanın toplantıyı nasıl idare edeceğini, nasıl hedef ve amaçlara ulaşılacağını duyuracağı beklentisi ile başlar. Kırmızı şapkanın sorunu çözümü ile ilgili fikir ve tepkileri toplama düşüncesi ile devam eder. Fikirler ve tahmini çözümler üretmesi için Yeşil şapkaya geçer. Daha sonra tartışma, bilgi üretmeyi düşünen Beyaz şapka ile çözümleri eleştirmeyi düşünen Siyah şapka arasında gider gelir.
Herkes herhangi bir anda belli bir yaklaşıma odaklandığı için grup, bir kişinin (Kırmızı şapka) duygusal tepki göstermesinden ya da başka bir kişinin (Beyaz şapka) objektif düşünmeye ve yine bir başka kişinin (Siyah şapka) yaklaşımlara eleştirel olmaya çalışmasından çok daha fazla işbirlikçi olacaktır. Bu etkinlikler, öğrenciler açısından düşüncenin öğrenilmesi için duygudaş olabilme oyunudur.
Altı Şapkalı Düşünme Tekniğinin Yararları

1) Yaratıcılığın gelişmesini sağlar.
2) Karar verme becerisini geliştirir.
3) Düşüncelerin ve duyguların belli bir düzene sokulmasını ve sistematikleşmesini sağlar.
4) Bireylere düşünme yollarını öğretir. Tek bir düşünme türüne takılıp kalmalarını ve gereksiz tartışmalara girmelerini önler.
5) Katılanlar bilgi ile duygu, duygu ile avantajı riski, yaratıcı fikirleri ayırt eder.
6) Kendisini, karşısındakinin yerine koyabilmeyi oynayarak öğretir. Empatim (duygudaş) olabilmeyi sağlar.

Diğer Yaratıcı Düşünme Tekniklerini Eklerde bulabilirsiniz. ( Bu sayfanın üst sağ kısmında )

Öğretmenin Değişen Rolü

”Öğretmenler öğrencilerini, öğrencilerin öğretmenleri görmesi gerektiği gibi görmelidir. Yaratıcı olmak risk almayı gerektirdiğinden ve risk alıyorsam senin önünde hata yapabileceğimden dolayı sana güvenmem ve beni kollayacağına inanmam gerekir.”

– Frank Worrel, Amerikan Psikoloji Derneği (2016): Sınıfta Yaratıcılık (İngilizce) belgeselinde.

Yukarıdaki alıntı, öğrencilerinizle aranızdaki ilişkinin önemini vurgularken yaratıcı bir sınıfta hem öğretmenin ve hem de öğrencilerin değişen rolünü vurguluyor. Sınıfta yaratıcılığın geliştirilmesi öğrencilerin öğrenmeyi daha fazla sahiplenmesini ve öğretmenin yanda bekleyen bir rehber rolü üstlenmesini gerektirir.

Daha yaratıcı bir sınıfa yönelik ilk adımınız, kendi yaratıcılığınızı geliştirmek ve öğrencilerinizin derslerinizde yaratıcılık konusunda sizin tutkunuzu görmesini sağlamak olabilir mi? Bunu yapmanın bir yolu öğrencilerinize sürekli yeni fikirler üzerinde çalıştığınızı göstermektir. Başarılı olmayan fikirlerinizi ve daha önemlisi bunlar üzerinde nasıl çalışmaya devam ettiğinizi paylaşabilirsiniz. Ayrıca beyin fırtınası, zihin haritası ve sesli düşünme gibi stratejilerden de yararlanabilirsiniz. Aklınıza başka nasıl fikirler geliyor? Kursumuzun parolasını unutmayın: ne kadar tuhaf veya mükemmel olursa olsun bütün fikirlere açık olmalıyız.

E- Yaratıcı Düşünme Örnek Soruları

Yaratıcı Düşünme ÖRnek Soruları